Edebiyatın savaşa karşı direnişi

Yusuf Nazım
T24 | 20 Nisan 2024

15 Kasım 2023, ABD’nin New York şehri.

Tarihi Manhattan bölgesinde yer alan, New York’un simgesel binası Cipriani Wall Street’deki balo salonu seçkin bir edebiyat topluluğunu ağırlamakta.

Greek canlandırma mimarisinin görkemli örneklerinden olan binanın, yüksek tavanları üzerindeki muhteşem Wedgwood kubbesi altında toplanmış kalabalık şöyle bir dalgalanır.

74. Ulusal Kitap Ödülleri töreni için gelenler arasında kurmacanın, kurgu dışının, çocuk ve tercüme edebiyatının ustaları bulunmaktadır.

Medya şirketleri önceden aldıkları bir duyum üzerine törene katılmamıştır. Ancak, bir zamanlar dünyanın tek siyah milyarderi olan, 20. yüzyılın en zengin Afrikalı-Amerikalısı, Forbes dergisine göre 2,7 milyar dolarlık servetiyle Oprah Winfrey, gözleri şaşkınlıkla açılmış, burada ne arıyorum der gibi bakışlarıyla sahnedeki konuşmacıyı dinlemektedir.

Sunucu elindeki bildiriyi okumaya devam eder:

"Finalistler adına, Gazze'de devam eden bombardımana karşı çıkıyoruz ve başta çocuklar olmak üzere Filistinli sivillerin acil ihtiyaçlarının karşılanması için insani bir ateşkes çağrısında bulunuyoruz. Antisemitizme, Filistin karşıtlığına ve İslamofobiye eşit derecede karşı çıkıyoruz; tüm tarafların insanlık onurunu kabul ediyoruz ve daha fazla kan dökülmesinin bölgede kalıcı barışı güvence altına almak için hiçbir işe yaramayacağını biliyoruz."

Konuşmacı, kısa öykü ödülü adayı Aaliyah Bilal’dir ve bildiriyi beş kategoride yapılan yarışmanın 25 finalisti adına okumuştur. Apaçık ki, edebiyatın savaşa karşı kendi onurunun yanı sıra insanlığı savunmak adına itirazıdır bu.

15 Kasım 2023 Amerika 74. Ulusal Kitap Ödülleri töreni 

Gerçekte istenilen, son derece basit ve insani bir gereksinimdir; başta çocuklar olmak üzere sivillerin ölmemesi için insani bir ateşkes…

Ne var ki salonun dışında, İsrail’in yürüttüğü vahşi savaşa göz yuman, sessiz kalan ya da açıktan destek olan ana akım medya kuruluşları, dev prodüksiyon şirketleri ve televizyon yapımcılarından oluşan başka ve yüksek sınıfın temsilcileri edebiyatın bu itirazına diş bilemekle meşguldür. Toplantı sponsoru Zibby Media desteğini çekmiş, diğer sponsor Ayın Kitabı Vakfı ise desteğini sürdürürken törene katılmayı reddetmiştir.

İsrail’in Gazze’de yürüttüğü soykırımın en büyük ortağı olan Amerika’nın kalbinde atan, edebiyatın vicdanı olmuştur. Bir bakıma edebiyat savaşa karşı başkaldırmıştır.

Savaşların, soykırımların, işgallerin karşısında edebiyat

Edebiyat çağlar boyunca savaşa karşı hep barıştan ve yaşamdan yana tutum almıştır.

1943 yılında Nazi işgali altındaki Fransa üzerine, İngiliz uçaklarınca bırakılan kâğıtların üzerinde bir şiir yazılıdır. Aşkın ve devrimin şairi olarak bilinen Paul Eluard’ın ey özgürlük şiiridir bu. Paris’teki Nazi işgaline karşı şiir direnmektedir.

Paris’in semalarından, kentin üstüne şiir yazılı kâğıtlar yağarken, şehrin yeraltında ise başka bir direniş sürmektedir. Nazilere karşı sabotaj ve suikastlar yapan, işgalcilere umulmadık zararlar veren, demiryollarını havaya uçuran bir yeraltı direniş örgütüdür bu. İspanyol, Polonyalı, Macar, İtalyan, Roman ve Fransız direnişçilerden oluşan partizan birliğinin adı Stalingrad Müfrezesi’dir. Bu direniş birliği, başında bulunan Ermeni şairden dolayı Manukyan Müfrezesi olarak da anılır. Misak Manukyan Adıyamanlıdır ve işgal topraklarında şiir, şairiyle birlikte savaşa karşı direnmektedir. Müfreze’nin ileri gelen 23 üyesi, 1944 yılı Şubat’ında, Paris’in Mont Valerien tepesi eteklerinde, kurşuna dizilerek idam edilse de, Paris’in işgalden kurtarılmasında Manukyan direnişçilerinin büyük katkısı olmuştur.

Savaşa, işgale ve soykırımlara karşı edebiyatın tutumu bütün yeryüzü topraklarında daima cesur olmuştur. 

Jean-Paul Sartre, Simone de Beauvoir ve Jean Edern Hallier,
1970'te La Cause du Peuple'ı dağıtırken

Fransız filozof ve romancı Jean-Paul Sartre’ın, kendi devletinin Cezayir işgaline karşı tereddütsüz tavrı akıllardadır. Onun, devlet baskısına karşı, Paris’in sokaklarında yasaklanmış bir dergiyi dağıtırken çekilmiş fotoğrafı, edebiyatın tarihe bıraktığı onurlu bir anıt gibidir.

Fransız komünist şair, denemeci ve roman yazarı Luis Aragon, ülkesinin en büyük çağdaş ozanı olarak anılır. Onun, Almanların Fransa’daki işgaline karşı tutumu cesurcadır. O, sadece şiirleriyle, denemeleriyle, romanlarıyla direnmekle yetinmez, bizzat gizli direniş örgütüne katılır, işgal savaşına karşı mücadele eder.

İspanyol Federico García Lorca; şair ve oyun yazarı, aynı zamanda ressam, piyanist ve besteci. Özgürlük, ruhunda vazgeçilmez bir alışkanlıktır onun. Franko’nun faşist diktatörlük kurma çabalarına karşı katıldığı İspanya İç Savaşı’nda öldürülür.

Alman şiiri ve tiyatrosunun en önemli isimlerinden Berthold Brecht, Şili’de halkın şairi Pablo Neruda, kendi ülkemizin topraklarında yetişen dünya şairi Nazım Hikmet, Yaşar Kemal ve daha nice edebiyatçı, gerek kendi ülkelerindeki, gerekse de başka coğrafyalardaki savaş ve işgallere karşı hep cesur tutumlar takınmışlardır.

Gazzeli çocukların son nefesleri kadar küçük

Savaşa karşı bir başka meydan okuma, geçtiğimiz Kasım ayında edebiyatın şiir alanından geldi. Üstelik yürekliceydi.

Şiirin itiraz okları bu sefer, Amerikan medyasının amiral gemisi The New York Times’a yönelecekti.

İtirazın sahibi ise şair ve deneme yazarı, yayımlanmış 10 kitabı bulunan ve kurgu dışı genel dalda 2020 Pulitzer Ödülü'nün sahibiydi.

Haftada bir şiirinin yayınlandığı, The New York Times dergisinin şiir editörü Anne Boyer, gazetenin Gazze'deki soykırım politikasına verdiği örtülü desteği protesto ederek istifa ettiğini duyuruyordu.

İsrail devletinin Gazze halkına karşı ABD destekli savaşının, ne İsrail'deki Yahudi halkı için, ne de Amerika veya Avrupa halkları için olduğunu; onun tek amacının, petrol çıkarlarının ve silah üreticilerinin öldürücü kârı olduğunu söylemekteydi.

Anne Boyer istifa mektubunda şöyle sesleniyordu:

The New York Times Şiir Editörlüğünden istifa eden Anne Boyer

“Bizi bu mantıksız acılara alıştırmak isteyenlerin 'makul' üslubu arasında şiir yazamam. Artık korkunç örtmeceler yok. Artık sözlü olarak arındırılmış cehennem manzaraları yok. Artık savaş çığırtkanlığı yapan yalanlar yok.”

Şiirin, şairin dilinden savaşa ve kötülüğe karşı başkaldırısıydı bu. İstifa etmeden önce The New York Times’ın 5 Kasım tarihli sayısında, Filistin asıllı Amerikalı şair Fady Joudah'ın bir şiirini yayınladı. Bu şiire ilişkin yaptığı yorumda ise şöyle diyordu:

“Söylenmeyen ve konuşulmayanların, kaybedilenlerin ve dışarıda bırakılanların ağırlığı şiirin üzerinde asılı duruyor. Belki de Filistin'dir o. Tarih kadar geniş, ama Gazzeli çocukların son nefesleri kadar küçük”.

https://t24.com.tr/yazarlar/yusuf-nazim/edebiyatin-savasa-karsi-direnisi,44455

Kürt’e pusu

Yusuf Nazım
T24 | 4 Nisan 2024

Yorgun yüzünde kırçıl sakalları, başında kefiyesi, yüreğinde birikmiş öfkesi vardı.

Yıllar yılı susturulmuş, hor görülmüş, iradesi yok sayılmıştı.

Kızgındı.

Önündekine doğru hamle yapıyor,  parmağını sallıyor, o birikmiş öfkesiyle bağırıyordu:

“Konuş, sen nerelisin!?”

Besbelli oralı değildi adam. Lâkin buralıydı. Bu ülkenin insanıydı.

Emir komuta zinciri içinde harekete geçmiş; kimlikleri, nüfus kayıtları derlenmiş, nasıl olmuşsa yüzlercesinin ismi aynı sokakta, tek bir adreste birleşmiş, aynı seçmen listesinde hizaya dizilmişlerdi.

Şimdi ise oy verme günü, bir seçim sandığının önünde rap rap sıradaydılar.

Hâlbuki bir gün önce ya bir savaş uçağının kokpitinde göklerde uçuyor veya bir dağ başında; kafasında miğfer, elinde silah, üstünde üniforma, parmağı tetikte; kibirli ve mağrur poz veriyordu.

Şimdiyse söyleyecek sözü yok, başı eğik, kalbi ezik.

Susuyor…

Ve “düz ovada siyaset yapma” şansını sınayan Kürt yurttaş, iradesine kurulmuş pusunun farkında, öfkeyle parmağını sallıyor, bağırıyor:

“Konuş, sen nerelisin!?”

Kürt’ün düz ovada siyaset sınaması

Yazının başlığı, Kürt’ün düzde siyaseti sınaması, olacaktı.

Ancak, değerli bir tarihçi/yazar dostumun X’de paylaştığı Çetin Altan’ın ünlü sözünü görünce vazgeçtim.

“Doğuda pusu kurulur, batıda düello yapılır” demişti merhum.

Okuyunca gülümsedim.

Pek âlâ bunu, “Kürt’e pusu kurulur, Türk’le seçim yapılır” gibi anlamak da mümkün.

Buğusu üzerinde seçimler, Kürt’ün düzde siyaseti sınamasında son merhaleydi.

Öyle ya, devletin anlı şanlı büyükleri, “dağda silahla dolaşmaktansa düz ovada siyaset yapmayı” tembihlemişti Kürtlere.

Gerçi kendileri düzde siyaset yapmayı, adam kaçırıp fidye istemek, mala çöküp, mafya ve uyuşturucu işlerine bulaşmakla karıştırmıştı ya, olsun, yine de tecrübeli bir devlet yöneticisiydi, kulak tıkamak olmazdı.

Nitekim söz dinleyip denediler.

Düştüler yola, düzde boy verdiler. Çalıştılar, çabaladılar, ovada çoğalıp umutlandılar. Böylece siyaset yapmayı öğrendiler.

Lâkin hep pusluydu düzün yolları, hile ve aldatmalarla doluydu; korku ve yasaklar vardı, hapis vardı o yollarda. Kayyım vardı, kıyım vardı, olmadı, kanun hükmünde kararnameler vardı. Kırt olmaktan sıyrılıp Kürt olmaya yeltendiklerinde, milletin meclisinde derdest edilmek bile vardı.

Daha nice nice tuzaklarla doluydu düz ovanın yolları. Hele bir dik durmaya görseler, hele bir masaya otursalar, ısrarla barış isteseler, kentlerinin başlarına yıkılması, parti başkanlarına dek zindana tıkılması vardı.

Maalesef düz ovaya giden yollar engebeli, karanlıktı; o yollarda Kürt’e pusu vardı.

Kürt’e kurulan pusu

Van şehri.

DEM Parti, seçimlerde büyükşehir belediye başkanlığını en yakın partiye iki kat fark atarak kazanmış.

Üstelik seçimlerde, 81 il içinde, bir şehrin bütün ilçelerini kazanma başarısını gösteren tek parti. 14 ilçeyi birden aynı renge boyamış.

Gel gör ki Kürtler için düz ovada siyaset, başka türlü yürüyor.

Henüz oy pusulalarındaki mürekkep kurumadan dönüyor çark; öylesine şaibeli, hileli ve cüretkâr.

Abdullah Zeydan için iki yıl önce mahkeme, yasaklanmış haklarının iadesine karar vermiş. Karar kesinleşmiş ve seçilme hakkını da teslim etmiş. Devlet, anasının ak sütü gibi temiz kâğıdını kendisine vermiş, seçilme hakkını teyit etmiş, il seçim kurulu da adaylığını onaylamış.

Oy pusulaları bile basılmış, seçime ramak kalmış...

Seçim öncesi son Cuma, mesai bitimine 5 dakika kala...

Ova puslu. Önceden kurulduğu belli çark dönmeye başlıyor. 

Adalet Bakanlığı harekete geçiyor. Aynı yerin savcısı ile hâkimince iki yıl önce verilmiş mahkeme kararı iptal edilerek yasaklılığın devamına karar veriliyor.

Hukuk yıldırım gibi işliyor, kırt’ın demokrasisi hızla tecelli ediyor!

Ve anlaşılıyor ki, bir kez daha düz ovada Kürt’e pusu kurulmuş.

DEM Parti’den %56 oyla seçilen Abdullah Zeydan yerine, %27 oy alan AKP’li adaya, belediye başkanı olarak mazbata veriliyor.

Ancak, bu seferki hilenin herkes farkında.

CHP’nin, henüz çiçeği burnunda, seçimlerin başarılı lideri Özgür Özel’in ağzından da aynı şeyi duyuyorduk:

“Van halkının iradesini hiçe saymak, ona pusu kurmaktır.”

Anlamlı bir betimlemeydi ve aynı şeyi söylüyordu:

Kürt’e pusu kurulmuştu!

Hem de ne pusu. Tilkiyi kıskandıracak, en kurnaz avcıya parmak ısırtacak, hilebazlıkta rakip tanımayan siyasetçiyi şaşkına çevirecek bir pusu.

*  *  *

Kürtler.

Düzde siyaset yapmanın her yolunu denediler.

Haklarına ise hep gözaltı, mahkeme ve hapis düştü. Seçildikleri her seferinde, yerlerine kayyım atanması olağandan sayıldı. Kayyım uygulamaları dersen, sömürgeci hukukunu aratmıyordu.

Hataları da oldu, yanılgıları da. Kimi zaman tökezlediler, engebeli yollarda düşe kalka ilerlediler.

İnatçıydılar. Defalarca yıkıldılar, her seferinde yeniden ayağa kalktılar. 

Barışta ısrarcıydılar.  

Tuzak ve riyalarla geçen bunca yılın ardından onlar için ne denebilir ki?

Sokaktaki ortalama bir Kürt’ün şöyle düşündüğünü duyar gibi oluyorum;

“Dağa çıksam ateş, kan ve barut; düze insem hile, aldatma ve pusu!”

Kürt için düz ovada siyaset yapmak, sırtına ateşten bir gömleği giymek gibi.

İster genel, ister yerel seçimlerde olsun, Batı’da aday olmak demek ülkeyi, bir şehri ya da bir ilçeyi beş yıl yönetmek demekti.

Doğu’da aday olmaksa bambaşka bir şey; ülkenden ve sevdiklerinden ayrı düşmek, özgürlüğünden kopmak, bir daha ne zaman çıkacağın belirsiz, kodese tıkılmaya hazır olmak demekti.

Neylersin, Kürtler için bu ülkenin düz ovası böyleydi.

Puslu ve pusulu.

Not: Bu yazının kaleme alındığı saatlerde ülke genelinde protestolar sürerken, Yüksek Seçim Kuruluna gerekli itirazlar yapılmış durumdaydı. Son anda, başta Kürtler olmak üzere ülkenin demokratik muhalefetinin gösterdiği direnç ve ortak tutum sonuç verdi ve YSK mazbatayı Abdullah Zeydan’a verme kararı aldı.

https://t24.com.tr/yazarlar/yusuf-nazim/kurt-e-pusu,44234

Masumluğumuzun yüzü şehirler

Fotoğraf: Bahattin Sural

Yusuf Nazım
T24 | 12 Mart 2024

Sene 1977, Ardahan.

Masumluğumuzun yüzü bir şehirdi o. İki bin metre yükseklikte, sırtını dağlara vermiş; bir mevsim yaz, zemherisi kılıçtan keskin, üç mevsim ayaz, 14 bin nüfuslu ilçe.

Bölücülerin şehri Kars, Ardahan, Iğdır olarak henüz üç parçaya bölmediği yıllardı.

Çocuktuk ya da gençtik. Masum hayaller kurardık şehrin sokaklarında; dağları yarıp suları ovalarla buluşturmaya, toprağı ortak işlemeye, buğdayı birlikte ekmeye dairdi düşlerimiz; harmanı hep beraber dövüp ekmeği bölüşmeye; sevinçte ve kederde ne varsa paylaşmaya dair…

Barındırdığı tek liseye, 63 köyünden okumak için gelen; yokluk, yoksunluk içinde barınma sorunları yaşayan öğrencileriyle bir ilçe. Beş-altı kişilik gruplar halinde kiralanan öğrenci evleri; kışın yakacak bulamadıkları için günü çoğunlukla kahvehanelerde geçiren öğrenciler…

Kiralık öğrenci evlerinde kalmaya bile gücü yetmeyenler olurdu. Bunlarsa, köylerinden ilçe merkezindeki okula, kışın ayazına, karına, tipisine aldırmadan kilometrelerce yolu tepmek zorunda kalırlardı.

Ne var ki masumluğumuzun şehrinde, hayat kadar kışları da sert, bir o kadar acımasızdı.

Bu yüzden, her sene tipinin ve zemherinin burgacına yakalanmış, kimi bir dağın yamacında nefessiz kalmış, kimi ıssız bir vadinin çukurluğunda beline dek kara saplanmış, kimi ayakta öylece donup kalmış öğrenci cesetlerinin bulunması olağandan sayılırdı.

Televizyonların evlere girmediği, yerel haberlerin radyolara ulaşmadığı yıllardı.

Haber önce fısıltı gazetesiyle kulaktan kulağa yayılır, sonra lisenin sınıf ve koridorlarında, öğrenci suretlerinin ekşimiş yüzlerinde acı dolu, keskin bir sessizlik olarak asılı kalırdı. 

O sene, lise binasının hemen yanında inşaatı başlanan ve iki binadan oluşan kompleksin yatılı bir imam hatip okuluna ait olduğunu öğrendiğimde sezmiştim masumluğumuzun başına gelecek olanları.

Lise ve ortaokulda okumak için köylerden Ardahan ilçe merkezine gelmek zorunda kalan çocukların barınma, ısınma, beslenme sorununu tümden çözecek bulunmaz bir nimetti bu okul. Birçok köylü ailenin, kapılarına dek gelen bu fırsatı geri tepmeyip çocuklarını imam hatip okuluna gönderecekleri aşikârdı, öyle de oldu…

Söz konusu okul, 1975-78 yılları arasında, Milliyetçi Cephe hükümetleri döneminde temelleri atılan 230 İmam hatip okulundan sadece biriydi ve tamamlanması CHP iktidarına nasip olacaktı.

İşte böyle değişmeye başlayacaktı bizim masumluğumuz.

Türkiye’deki İmam Hatip Okulları sevdası 12 Eylül darbecisi Kenan Evren ile Turgut Özal döneminde de sürdü gitti. 1980 darbesini takip eden dokuz yılda 134 İmam Hatip Okulu daha açıldı.

1995-96 yıllarındaki Tansu Çiller-Deniz Baykal ortaklığında eğitime başlayan 94 İmam Hatip Okulu ile birlikte ülkedeki dini okulların toplam sayısı 479’a ulaşacaktı.

1997’de 318 bine çıkan bu okullardaki öğrenci sayısı 28 Şubat kararlarının etkisiyle 78 bine kadar düşse de, sonraki yıllar art arda açılan yeni okullarla hızla yükselmeye devam etti. Özellikle 2010’lu yıllardan sonra ülke tarihinde görülmemiş ölçüde ve hızda, eğitimin imam hatipleştirilmesi süreci başlamış oldu.

Öyle ya, masumluğumuzun yüzüydü o şehirler, bir kez değişmeye başlamıştı, gerisi gelecekti.

2019 yılına gelindiğinde tablo daha belirgindi. Ülkede 1.624’ü İmam Hatip Lisesi, 3.394’ü de İmam Hatip Ortaokulu olmak üzere toplam 5.018 dini tedrisata göre eğitim yapan imam hatip okuluyla dindar bir kuşağın yetişmesinin alt yapısı büyük ölçüde tamamlanmıştı.

2018-19 öğretim yılı sayıları bunu anlamak için önemli bir gösterge. Bu okullarda okuyan 1 milyon 366 bin 664 öğrenci görmekteyiz. Bu sayının 741 bin 103 ’ünün kız öğrenci olması ise ayrıca dikkate değer.

Malûm, ağacı yaşken eğmek önemliydi. Bunu yapmanın en iyi yollarından biri çocuklar için Kur’an kursları açmak olabilir miydi?

Öyle yaptılar.

Resmi ya da değil mantar gibi çoğaldı bu tür kurslar. Çok geçmeden yönetenler, "Hayatımızı Kur'an'a göre tanzim edeceğiz" hedefini açıkça söyler oldular. Aynı sıralardaydı; yatılı Kur’an kursları sayısının 2000’e, gündüzlü Kur’an kursu sayısının da 40 binlere ulaştığı, resmi makamlar tarafından övünülerek ifade edilecekti.

Bir kez duayla, besmeleyle karışınca, kaçınılmaz olarak bir hokkabazlığa dönüşecekti siyaset.

Nitekim öyle oldu. Giderek hileli bir karanlık büyüdü gökyüzümüzde, her türlü şer’e boğulur oldu aydınlık yüzü ülkenin.

Şehirler bir bir yitirirken masumluğunu, köyler geri kalır mıydı peki?

Kalmazdı elbette.

Daha önceleri köylerde aydınlanma ocağı olarak okullar, köyün saygın ve bilge kişisi olarak da öğretmenler bulunurdu. 1990’lı yıllarda başlayan taşımalı eğitimle birlikte buna son verildi. Kırsal bölgelerdeki okullar ve öğretmenler köylük alanların dışına sürüldü. Köylerdeki aydınlanmanın ışığı sönmüştü. Geride kalan boşluğu dolduracak ise camiler ve imamlardı. Artık köylerde hatırlı kişi olarak imamdan başka kimse olmayacaktı.

İmamların, cemaate namaz kıldırmak dışında köylerdeki önemli faaliyetlerinden biri de okullar kapandığında, yaz Kur’an kursları açmaktı. Köyün olabildiğince çok çocuğunu bu kurslara kaydetmek onun önemli göreviydi. Zira vereceği kurslar için ek ders ücreti adı altında bir ödeme almaktaydılar. Böylece köyün bütün çocukları, potansiyel olarak birer Kur’an kursu öğrencisi, adeta imamın müşterisi sayılıyordu. Demek oluyordu ki, köy imamının yaz dönemindeki en büyük hedefinin, köyün bütün çocuklarını bu kurslara kaydetmek olması kaçınılmaz olacaktı.

İmamlar bu kadar çok çalışır da eşleri boş durur muydu? Durmazdı elbette. Zamanla, onlar da kendine bir görev biçmekte gecikmeyeceklerdi. Köyün kadınları ne güne duruyordu. Böylece imamların eşlerini, mukabele adı verilen toplantılarda köyün kadınlarına din eğitimi verirken görecektik. Eli hamurdan, ayağı çamurdan kurtulmayan köy kadınlarının geride kalan sınırlı boş zamanlarını da işte bu mukabeleler alacaktı. Böyle bir yaşam cenderesi içine sıkışmış kadınlar, tarlasındaki ürünü mü düşünecekti, mallarının pazarda beş para etmemesini mi; yokluğu, yoksulluğu mu? Yoksa kaderi, sınanmayı ve şükretmeyi mi?

Zaman geçiyor köyler değişiyor, kasabalar değişiyor, kentler değişiyordu. Yeni kavramlar yerleşiyordu belleğimize; AVM’ler, özel üniversiteler, özel hastaneler, özel otoyollar; daha çok özelleştirme, daha fazla kazanç, borsa, spekülasyon, acele kamulaştırma…

Böylece, zamanla kaybederken şehirler masumluğunu, çocukluğumuzun masum yüzleri bir bir soldu, bizler de kaybettik masumluğumuzu.

Geldik bugüne…

Resmi olarak 2023 sezonu yaz Kur’an kurslarından faydalanan çocuk sayısının 4 milyon olacağı tahmin edildiğini gördük. Üstelik bu, bütünüyle resmi kayıtlara bağlı olanıydı. Zira bu sayının 2015-16 yaz sezonunda zaten 5 milyon civarında olduğuna dair açıklamalar mevcuttu.

Ağacı yaşken eğmeyi keşfetmişlerdi ya. Nasıl olsa devlet denen aygıt bütünüyle ellerindeydi; ağacı fidan halindeyken bükmek neden olmasındı ki?

Bal gibi olurdu; öyle yaptılar.

Kur’an kurslarına gideceklerin yaş sınırını 4’e düşürdüler. Bu şekilde geri dönüşü neredeyse imkânsız, yepyeni bir dindar nesil yaratmanın yapı taşları daha güçlü bir şekilde yaratılmış oldu.

Bu değişiklikle birlikte Yaz Kuran kurslarında 4-6 yaş grubunda; 2021-2022 döneminde 168.439; 2022-2023 döneminde ise 193.564 çocuğun eğitim aldığı görülecekti.

Uzaktan eğitim Kur’an kurslarında gençlere, engellilere, ev kadınlarına ve çalışanlara yönelik verilen eğitimler; keza Türksat uydularındaki onlarca dini televizyon kanalından yapılan dini yayınlar ise cabası.

Zaman öylesine acımasız, bir silindir gibi geçerken ülkenin üzerinden, başka ve yeni kavramlar zerk olmaya devam ediyordu hayatımıza; altın ve maden, tesettür ve pırlanta, dolar ve para sayma makinesi; kışlık ve yazlık saray, gökdelen ve rezidans, kupon arazi, kanun hükmünde kararname…

Masum yüzü, böylece çürürken şehirlerin, bu kadar yeter miydi? Yetmezdi elbette.

Dini tedrisata göre eğitimin, bir de üniversite boyutu vardı. Bugün ilahiyat ya da İslami ilimler fakültesi programına sahip 112 üniversite bulunmakta. Bunun 70’inin son 10 yılda açıldığı ise başka bir gerçek.

2020 yılında bunların öğrenci sayısı 112.866 idi. Eğitim politikası uzmanı Prof. Dr. Esergül Balcı’nın 2018’de hazırladığı rapordan edindiğimiz bilgilere göre ülkedeki 30 tarikata bağlı 400 kadar kol aktif olarak faaliyette. İstanbul’da açıktan çalışan 445 tekke ve zaviyeye bağlı 2 milyon 600 bin kişiden söz edilmekte.

Kur’an kurslarında yetişen hafız sayıları ise hızla artmakta. Diyanet İşleri Başkanı’nın açıklamasına göre belgeli hafız sayısı 200.000’e ulaşmıştır. Bunlardan bir tanesinin de Milli Eğitim Bakan yardımcısı olduğunu buraya not etmekte fayda var.

Tüm bu tabloya resmi olmayan Kur’an kurslarının, tarikat yurtlarının, gizli medreselerin, sübyan okullarının; TÜGVA ve TÜRKEN gibi kamu destekli vakıfların vs dâhil olmadığını da eklemeliyim.

Bir yandan ihtirasa, riyaya, servete tahvil edilirken inançlar, öte yandan an be an daha çok kirleniyordu masum yüzü ülkenin.

AKP’nin iktidar olduğu yıldan bugüne ülkeye nüfus olarak 20 milyon kişi daha eklenmişti. Ülke nüfusunun neredeyse dörtte biri, siyasal İslamcı bir rejimce yapılandırılan böyle bir ortama gözünü açtı, Kur’an kurslarına gitti, imam hatip okullarında okudu, sınava girdi, askerlik yaptı, oy kullandı, işe girdi…

Dini tedrisattan geçen bu işgücü arzı imam, müezzin, vaiz, din hizmetleri uzmanı, hafız ve kuran kursu öğreticileri olarak yetiştiler.

Son zamanlarda üretimden kopuk bu işgücü fazlasının, MEB ve İl müftülükleri işbirliği ile ÇEDES projesi kapsamında ilkokul, ortaokul ve liselere, 'manevi danışman' olarak atandığı görülmekte.

*  *  *

Sene 2023, Ardahan.

Başladığımız şehirle bitirelim istiyorum.

Aylardan Ekim’dir. Şehir içinde, AKP il örgütüne ait otomobil bir bisikletliye çarpar. Bisiklet bir tarafa, sürücüsü başka bir tarafa savrulur. Bir anda yaralı adamın başında küçük bir kalabalık toplanır. Adam hastaneye kaldırılır.

Hastanede, yaralının başında genç bir delikanlı peydahlanır. Kazaya sebep olan kişi adına ona yakınlık gösterir, ilgilenir.

Bir süre sonra bu gencin, AKP gençlik kolları başkanı olduğu anlaşılacaktır.

Bir yandan resmi işlemlere aracılık eder, şikâyet edilmemesi için çaba gösterirken, bir yandan sohbet ederler.

Gencin babası, Ardahan Merkez Camii’nin imamıdır ve seçimlerde AKP’den milletvekili adayı olmuş, seçilememiştir.

Delikanlı, babasının mümin bir insan olarak politikaya bulaştığı için bundan böyle camide imamlık yapmasının ahlâka uygun olmayacağını düşünerek istifa ettiğini söyler.

İmamlıktan istifa eden babasının artık yeni bir işi vardır. Siyasete bulaştığı için cemaate imamlık yapmayı ahlâka uygun bulmayan babasının yeni işi, Ardahan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Sekreterliği görevidir.

Liseli yıllarımın, masumluğumuzun yüzü Ardahan’dan, 45 yıl sonra masumluğunu yitirmiş bir ülkeye.

Nereden nereye…

https://t24.com.tr/yazarlar/yusuf-nazim/masumlugumuzun-yuzu-sehirler,43921

Kikuyu dilinde imza

Yusuf Nazım

T24 | 21 Şubat 2024

Delikanlı, özenle doldurduğu formu masasında oturan adama uzattı. Profesör, aldığı kâğıdı ondan geri kalmayan bir titizlikle satır satır incelemeye koyuldu. Sonuna gelmişti ki birden kaşlarını çattı. Dikkatini çeken bir şey olmalıydı.

“Bu nedir?” diye sordu.

Parmağıyla formun üzerindeki bir yazıyı gösteriyordu. Okumaya çalıştı:

“Üçüncü dil Kikuyu?”

Başını hafifçe kaldırdı, gözlüğünün üstünden genç adama baktı, yeniden önündeki yazıya döndü:

“Birinci dil İngilizce, ikinci dil Fransızca anladım da bu üçüncüsü ne oluyor?”

Parmağıyla kâğıdın üzerindeki sözcüğü göstererek okumaya çalıştı:

“Kikuyu”

Genç adam Profesör’ün dediğini tekrarladı:

“Kikuyu dili hocam.”

Profesör afallamıştı. Şaşkın gözleri önündeki kâğıtla, delikanlı arasında gidip geldi:

“Böyle bir dil mi var?”

“Evet hocam, benim anadilim, ben bu dili konuşuyorum.”

Profesör bozulmuştu, fark ettirmemeye çalıştı.

“Ha öylemi, tamam.” dedi, “Haftaya gel sonucu öğren.”

Genç adam aynı kapıyı yeniden çaldığında aradan bir hafta geçmişti. İçeri girdiğinde Profesör ayağa kalktı.

“Gel bakalım, otur şöyle.” dedi.

Delikanlı gösterilen yere oturdu. Profesör sakalını sıvazlayarak devam etti:

“Senin her şey tamam. Şu dil konusu da öyle. Birinci ve ikinci dilden sınava girdin. Gayet iyi puanlar almışsın. Yalnız Tituyu dilinden sınav yapacak birini bulamadık.”

Delikanlı gülümseyerek;

“Tituyu değil hocam, Kikuyu.” diye düzeltti.

“Affedersin, Kikuyu…”

Genç adam şaşırmıştı, kaşlarını çattı.

“Peki, ne olacak şimdi?” diye sordu.

Profesör arkasına yaslandı, çaresiz bakışlarını karşısındakinin üzerinde gezdirdi.

“Bu konuda bize yardım edeceksin.” dedi.

Delikanlı, parmağını göğsüne götürdü, şaşkınlıkla;

“Ben mi?“ diye sordu. Sonra gülümseyerek, “Nasıl yardımcı olabilirim ki?” dedi.

“Kolay.” dedi Profesör, “Madem bu dili biliyorsun, bize bu dili iyi bilen birilerini söyleyeceksin, senin sınavın ona yaptıracağız.”

Genç adam iki hafta sonra giriş belgesini aldığında üç dilden de geçmişti. Elindeki dökumanda İngilizce ve Fransızca dilleri için onay veren uzman hocaların adları ve gösterişli imzaları vardı. Kikuyu dilinin altında ise sadece bir parmak izi...

Alfabesi olmayan bir dil: Kikuyu

Kikuyu.

Alfabesi olmayan bir dildi. Afrika’nın kıraç topraklarında kök salmış Kikuyu kabilesine aitti. Doğu Afrika’nın Büyük Rift Vadisi’nde 2 milyon yıl önce ayağa kalkan ilk insanımsı atalarımız olan Homo habilislerin bir kısmı, Afrika’dan çıkıp dünyaya dağılmış ve çevre koşullarına faklı şekilde uyum sağlamışlardı. Zamanla bunlara Homo erectus, Homo sapiens, Neandertal gibi isimler verilmişti. Daha sonraları baskın bir tür olarak Homo sapiens günümüze kadar ulaşmış ve yaşadığı coğrafyalarda farklı diller geliştirmişti.

Diğer bir kısım Homo habilis ise Afrika’da kalmış, iki ayak üzerindeki evrimleşmesini burada sürdürmüştü. Afrika kıtasının her yerine dağılan atalarımızın bu ilk öncülleri ise buralarda, kendi dillerini geliştirmişlerdi.

Kikuyu dili. Belki de 2 milyon yıl önce Afrika’da ayağa kalkan ilk insanımsı atalarımızdan başlayarak gelişen bir dil. Kim bilir, onların sahip olduğu ilk zekâ becerilerinin ürünü olan hırıltı ve seslerden evrimleşerek oluşmuş, asırlardır nesilden nesile aktarılarak bugüne gelmişti. Öylesine kadim, o kadar yaşlı, bir o kadar eski.

Cambridge Üniversitesi giriş sınavında genç adam, bu dili en iyi bilen birisi olarak Profesör’e, kabilesinin en yaşlı üyesi olan şefin adını vermişti. Profesör’ün gönderdiği adam, Kikuyu kabilesinin şefini bulmuş ve ona bu durumu anlatmıştı. Şefse ona, genç adamı tanıdığını, bu dili iyi bildiğini söylemiş, imza atmayı bilmediği için de önündeki kâğıda parmağını basmıştı…

İnsan evrimine adanan bir ömür

1960 yılında Louis, Mary ve 11 yaşındaki Philip, Olduvai Gorge
yakınlarında iki milyon yıl önce ilk insanların yaşadığı bir siti kazarken

1922 yılında, Cambridge Üniversitesi’nde, doldurduğu formda bildiği üç dilden birini Kikuyu olarak yazan bu genç adam, geleceğin insan evrimi araştırılmalarında yeni bir çığır açacak olan ünlü Antropolog & Paleantropolog Profesör Louis Leakey’den başkası değildir. 

Louis Leakey, İngiliz bir misyoner ailenin çocuğu olarak 1903’te Kenya’da doğmuştu. Ailesi, İngiliz sömürgesi Kenya'nın dağlarında bir köyde Kikuyu insanlarıyla yaşamaktaydı. İngiliz anne-babaya karşılık Louis, Kenya'da Kikuyular arasında dünyaya gelmiş, bir beyaz olmasına rağmen onların kültür ve gelenekleriyle büyümüş, kendini hep bir Kikuyu olarak hissetmişti. Çocukluğu hep Kikuyu kardeşlerinin arasında geçmiş; onlarla oyun oynamış; ok atmayı, avlanmayı, iz sürmeyi, kapan kurmayı öğrenmişti. Yalnız kaldığı zamanlardaki uğrak yeri, dere kenarlarındaki oyuntular, ıssız akarsu çevreleriydi. Henüz çocuk yaşta buralardan topladığı cama benzer ilginç taş ve kaya parçaları onu, antropoloji ve fosil bilimin zirvelerine taşıyacak, İngiliz Cambridge Üniversitesi'nden alacağı çifte lisansla insan evriminin kökenlerine doğru bitmek bilmez bir yolculuğa çıkacaktır.

Derin bir tutkuyla çıktığı bu yolculukta, Nairobi’nin dağlarında, dere kenarlarından topladığı ilginç cam taşları, en sonunda onu, Olduvai Gorge adı verilen fosil yatağını keşfetmesine kadar götürecektir.

Eşi Mary Louis’le birlikte burada, milyonlarca yıl öncesine ait el baltaları, soyu tükenmiş hayvan fosilleri ve ilk insanımsılara ait kemik parçaları bulurlar. Kimi 2 milyon yıl yaşında iki ayaklıya, kimi 18 milyon yıl yaşında primata ait kemik fosillerdir bunlar…

Böylece Louis Leakey, insanın Avrupa ve Asya'da evrimleştiğine ilişkin fosil bilimcilerin geleneksel tezini alt üst edecek ve insan evriminin başladığı yerin Afrika olduğunu kanıtlayarak bilim tarihine geçecektir.

Bizim Kikuyularımız

Tarihteki llk Kürtçe gramer kitabı

Bizim de Anadolu ve Mezopotamya topraklarında kök salmış bir Kikuyu dilimizin olduğunu biliyor musunuz?

Adına Kürtçe deniyor. Kimi yerlerde bu dilde konuşanların hor görüldüğü, uzak şehirlerde gençlerine omuz vurulduğu, şarkılarının terör emaresi görülüp, mahkemelerde “bilinmeyen bir dilden” sayıldığı bir dil o.

Bu topraklardan çok uzaklarda, 1787 yılında ta Roma’da yayınlanan bir gramer kitabı vardır. Günümüzden 237 yıl önce yayınlanan bu kitabın adı “Grammatica e Vocabolario Della Lingua Kurda” yani “Kürt Dilinin Grameri ve Kelime Bilgisi”dir. Maurizio Garzoni adlı İtalyan rahip tarafından yazılan eser, ilk Kürtçe gramer kitabı olarak biliniyor.

Bugün ülkemizde hâlâ “bilinmeyen” ancak çeyrek bin yıl önce Avrupa’da gramer kitabı yazılan bir dil; Kürtçe!

Ve ısrarla, inatla “bilinmeyen bir dilden” konuşmaya devam eden bizim talihsiz Kikuyularımız.

Hepinizin Dünya Anadil Günü kutlu olsun.

Kaynak:
Louis Leakey, A.Mardon, Golden Meteorite Press, 2021
www.evrenatlasi.com
www.bilimveaydinlanma.org

https://t24.com.tr/yazarlar/yusuf-nazim/kikuyu-dilinde-imza,43641

 

Emeklinin ölüm yılı

Yusuf Nazım
T24 | 30 Ocak 2024

Onu, ilaç almak için beklediğim eczanenin önünde, arabanın camından bakarken gördüm.

Bölünmüş yolun ortasında, otların arasındaydı. Eğilip kalkıyor, yerden bir şeyler alıyor, ara sıra başını kaldırıp etrafa bakınıyordu. Belindekini sonradan fark ettim. Avuçlarıyla otları yoluyor, kucağındaki torbaya dolduruyordu.

Dikkatle onu izlediğimi gören yanımdaki esnaf, merakımı anlamış olacak ki;

“Bizim Ramazan.” dedi, “Emeklidir. Bir kaç günde bir gelir, yol kenarlarında yetişen turp otlarını, ısırgan otlarını ve diğer yenilecek bitkileri toplar.”

Ramazan’a bir kez daha baktım, arkasından bir kadın aynı hareketlerle onu izliyordu.

Esnaf devam etti;

“İnsanlar et yiyemeyince ot yemeye başladılar.”

*  *  *

 Emekliler...

 13,5 milyon can; nefes alan, acıkan, canı yanan, evladını özleyen, torununu seven, aybaşını iple çeken, yaşıyormuş gibi yapan milyonlar...

Bir zamanlar sırtlarında bu ülkenin yükünü taşıyanlar.

Kimi öğretmen, kimi memur, kimi işçi ya da çiftçi; hekimi, teknisyeni, mühendisi olarak yıllar yılı çalışmış; ömrünce can vermiş, alın teri dökmüş, göz nurunu akıtmış; üretmiş, beslemiş, değer katmış, yetiştirmiş...

Şimdiyse değersizler.

Tam da, bundan böyle yaşamak zamanı dedikleri anda acımasız bir kapana sıkışıp kalmışlar.

Bir süredir siyasal İslamcı, vahşi bir kapitalizmin çarklarındalar. Yaşayacakları en güzel zamanları, yıllardır bekleyen umutları, ertelenmiş hayalleri bu kötücül çarkların dişlileri arasında acımasızca öğütülmekte.

Posası çoktan çıkartılmış, artık yok hükmündeler.

Devletin eli emeklinin boğazında; sıktıkça sıkıyor, sıktıkça sıkıyor, sıktıkça sıkıyor...

Nasıl olsa örgütsüzler, üretim dışı kalmışlar; nasıl olsa din sosuna batırılmış vaatlerle çoktan dumura uğratılmış düşleri, kolayca gözden çıkarılabilirler. 

Nasıl olsa vicdanı yok rakamların, istatistikler iki dudak arasına sıkışmışlar.

Kanun hükmünde talimatlar, binlerce kez yinelenen vaatler, damardan verilen ayetler, hepsi hazırlar.

Tek bir düdük sesiyle emre amadeler.

Bakın, nasıl da koro halinde bağırıyorlar:

“Emekli et yerine ot yesin” diyorlar!

Emeklinin 26 yılda alacağı maaşı tek bir yılda huzur hakkı olarak cebe indiren şirket yöneticisi bürokrat bağırıyor;

“Et yemesin, ot yesinler!”

Devletin tepesine çöreklenmiş üçer beşer maaşlı, hayır hasenatçı beyefendiler; belediye parasıyla Amerikalara, Avrupalara gidip, bedavadan unvan peşinde koşan hanımefendiler avazları çıktığınca bağırıyor:

“Et yemesin, ot yesinler!”

Memleketin sırtına kene gibi yapışmış doymak bilmez zevat, bir eli yağda bir eli balda kapı kulu bürokrat; liyakatsiz memur, anlı şanlı yönetici, kibirli devlet adamları hep bir ağızdan bağırıyor:

“Et yemesin...”

Sigortasız, sosyal güvencesiz göçmen işçilerin sırtından palazlanan kan emicilerin cümlesi hep bir ağızdan tekrarlıyor:

“Ot yesinler!”

*  *  *

1 Kasım 1918.

Osmanlı Dünya Savaşından yenik çıkmış, toptan bir yok oluşun arifesindedir. Ülke topraklarının tamamının işgal edileceği konuşulmaktadır.

Posta ve Telgraf İdaresi yabancıların yönetimine verilmiş; limanlar, demiryolları ve ulaşım tamamen işgal devletlerinin kontrolüne geçmiş, maliye yönetimi Avrupalı devletlerin idaresine bırakılmış, dış borçlar ve mali gelirlerin kontrolü bile yabancı özel komisyonların denetiminde.

Turan macerası peşinde askeri kırdıran, Anadolu’yu Ermenilerden arındıran, halkı canından bezdirip Osmanlıyı sonu gelmez bir trajediye sürükleyen ittihatçıların kudretli liderleri; Enver, Talat ve Cemal Paşa pılısını pırtısını toplayarak o gece ülkeden kaçmıştır.

Akşam Gazetesi’ndeki köşesinde Refik Halid, geride yenilmiş, harap bir ülke bırakarak kaçan şanlı paşalara şöyle seslenir:

“Yaz başlangıcında sırtı karnına yapışmış, sarı, sıska, cansız birtakım tahtakuruları çıkar, iğne gibi vücudumuza batarlar, derimizi haşlarlar, kanımızı emerler, sonra sabaha karşı etli, canlı, iri yarı şuraya buraya kaçarlar… Galiba şafak attı, güneş doğuyor; tahtakuruları nereye?”

Kaleminin ucunu, mürekkep yerine zehre batıran yazar, bir devrin muktedirleri için zehir zemberek sözlerle devam eder:

“Vurdular, kırdılar; yaktılar, yıktılar; astılar, kestiler; kastılar, kavurdular; nihayet leşimizi meydanlara sererek yılan gibi kaçtılar; memlekete düşmanları sokarak üstümüzden aştılar… Eli sopalı, beli palalı, gözü kanlı paşalar damdan dama nereye?”

Şimdi siz, elinizde ayetler, dilinizden düşmeyen besmeleler, yıllar yılı vatandaşın sırtına basarak tırmandığınız sihirli kulelerinizde, halka yukarıdan bakan efendiler.

Neredeyse çeyrek asrı bulan iktidarınızın sonunda milyonlarca emekliye müjde diye ölüm yılı sunuyorsunuz.

Aslında biliyorum, sayınız göründüğü kadar hiç de çok değil. Hepi topu bir avuç soyguncu müteahhit, faizci bezirgan, yeni yetme zenginsiniz. Çevrenizde mafyacı, yandaş ihaleci, uyuşturucu baronu, haramzade, vurguncu bir elit. Memleketin sırtına yapışmış parazitler gibisiniz. Yıllar yılı halkın sofrasına çöktünüz; tıksırıncaya kadar yediniz, içtiniz, semirdiniz.

Fabrikaları kapattınız; madenleri, barajları, limanları ve marinaları sattınız; üniversiteleri hallaç pamuğu gibi dağıttınız. Güzide kurumların kapısına kilit vurup bilim yuvalarını çökerttiniz; halkın sesini boğmak için demokrasinin boynuna ilmik taktınız. Şehirleri ve kasabaları yağmalayıp parsel parsel sattınız. Ormanları, bağları, zeytinlikleri talan edip dereleri kuruttunuz. Doymadınız, ülkenin en güzel koylarına çöktünüz; el değmemiş her karış toprağına, son damla suyuna; parkına, bahçesine, ağacına kadar göz koydunuz. Gençlerin umudunu ve geleceğini yok ettiniz.

Nice umutlar kırıldı sayenizde, kaç can kurudu, nice ocaklar söndü ihtirasınızla? Sefil perişan oldu halk, kaçının ahını alıp günahına girdiniz?

Doymak bilmez iştahınız sakın ola ki kesilmesin, semirmeye devam edin beyler; görüyorum, yedikçe büyüyor, büyüdükçe şişiyor karnınız, lâkin yükseldikçe çürüyor kuleleriniz.

Merak buyurmayın efendiler, yükseldikçe daha da çürüyecek o kuleler. Bir gün gelecek, bu devir bitecek, şan şöhret balonlarınız bir bir sönecek; bu kulluk dönemi de sona erecek. Refik Halid’in yüz yıl önce dediği gibi, siz de diğerleri gibi pılınızı pırtınızı toplayarak çekip gideceksiniz.

Ne diyordu Refik Halid:

“Ziyafet bitti, fakat ağzınızı silmeden, elinizi yıkamadan, bir de acı kahvemizi içmeden efendiler nereye?”

https://t24.com.tr/yazarlar/yusuf-nazim/emeklinin-olum-yili,43319

Tarih nasıl affedecek bizi?

Yusuf Nazım
T24 | 30 Aralık 2021

Kadınlar koğuşu kalabalıktı.

Demir mazgallar gürültüyle açıldı. Yanında, vahşi köpeğiyle binbaşının gölgesi beton zeminin üzerinde sivri bir hançer gibi uzadı.

İçerdekiler hep birden ayağa kalktı. Binbaşı, kalabalığın arasında sert adımlarla yürüdü, tavırları küstahtı. Hoyrat, kıyıcı bakışları kalabalığın arasında tek bir kişinin üzerinde kilitlendi.

Kadın on dokuz yaşındaydı. Ayaktaki kalabalığın arasında, oturduğu yerde kıpırdamadan durdu! Gözlerinde, aylardan beri işkence görmüş, gururu kırılmış, ruhu incinmiş olmanın öfkesi vardı. Omuzlarını düzeltti, meydan okur gibi binbaşıya dimdik baktı.

Faşizmin, ülkede yeşil bir kasırga gibi estiği yıllardı. Darbeciler tarafından üniversite sıralarından alınmış Diyarbakır zindanlarına atılmıştı.

Hani şu, insanların lağımlarında fareler gibi süründürüldüğü, dışkı yedirildiği, salt bu yüzden kimi mağdurların hapis sonrası dişlerini çektirdiği, işkencenin akla hayale gelmeyecek her türünün denediği Diyarbakır Zindanları...

 Kadının, bu davranışının bedeli ağır oldu. Binbaşı onu, vahşi köpeği Co’nun kulübesine kapattı. Nefes almanın dahi güç olduğu, pislik içindeki o kulübede tam alt ay kaldı; dayak yedi, eziyet çekti, işkence gördü…

Genç kadın eğilmedi. İki yıl yattı, çıktı. İzmir’de iletişim, halkla ilişkiler ve gazetecilik okudu. Gazetecilik, yazı işleri müdürlüğü, yayın koordinatörlüğü yaptı. Gazete çıkardı, kadın hareketi içinde yer aldı, hak savunuculuğu yaptı, belediyelerin sosyal projelerinde çalıştı.

Yıllar içinde evlendi, anne oldu. Çalışkanlığı, sabrı, güçlü iradesiyle halkının gönlünü mest etti. 2007’de Diyarbakır, 2011’de Siirt’ten bağımsız milletvekili seçildi. 2014 seçimlerinde, dünyanın en büyük Kürt nüfusunun yaşadığı Diyarbakır şehrinin halkı, %55 oyla onu, kenti yönetmesi için belediye başkanı seçti.

12 Eylül darbecilerinin, Diyarbakır Zindanlarında köpek kulübesine kapatmasından tam 36 yıl sonraydı; Türkiye ‘demokrasisi’ onu belediye başkanlığı koltuğundan aldı, bir kez daha cezaevine kapattı.

Adı Gültan Kışanak; beş yıldır cezaevinde…

 *  *  *

 Hava karanlık ve serin.

Ankara’nın Eylül akşamları bazen ruhsuz olur. 78 yaşında hayata veda eden kadın, vasiyeti üzerine evinin penceresinden seyretmeye alıştığı İncek Mezarlığı’na defnedilecektir.

Kalabalık, merhuma son görevini yerine getirme telaşındadır. Cenaze son yolculuğuna uğurlanmak üzere mezara indirilir, üzeri toprakla kapatılır. Tam bu esnada, bir saattir mezarlıkta peydahlanan serseri bir gürûh, ağızlarında kin ve nefret çığlıklarıyla yaklaşmaktadır.

Havada taşlar, sopalar uçuşmaya başlar. Gözü dönmüş kalabalık Alevilere, Kürtlere, Ermenilere karşı galiz küfürler eşliğinde saldırıya geçerler. Birçok milletvekili, siyasetçi, belediye başkanı da oradadır. Saldırgan gurup mezarlığa bir Kürt’ün, Alevi’nin ölüsünü gömdürmek istemez. Ardından mezara saldırır, söküp parçalamaya çalışırlar.

Ölen kişi bir Kürt Alevi’si olan Hatun Tuğluk’tur. Kızı, izinli olarak cezaevinden çıkıp gelmiştir. 78 yaşındaki annesinin, topraktan alelacele çıkarılarak kaçırılır gibi götürülüşüne tanık olur. Cenaze, yakınları ve sevenleri tarafından Dersim’e götürülerek orada defnedilir… 

*  *  *

 Hatun Tuğluk’un kızı, annesinin cenazesini gömmek için Dersim’e gidemedi, cezaevine döndü.

İstanbul’da hukuk okumuş, avukatlık yapmıştı. İnsan Hakları Derneği üyesi, Yurtsever Kadınlar Derneği kurucusuydu. Toplum ve Hukuk Araştırmaları Vakfı Yönetim Kurulu Üyeliğinde bulunmuş, Demokratik Toplum Partisi kurucu eş başkanlığını yapmıştı. 2007’de Diyarbakır, 2011’de Van’dan bağımsız milletvekili seçilerek HDP ’ye katılmıştı. Son olarak da Parti Meclisi'ne girmiş, Genel Başkan Yardımcılığı görevini üstlenmişti…

Adı Aysel Tuğluk; beş yıldır cezaevinde.

Annesinin ölüsüne karşı yapılan, eşi görülmemiş canavarlığın acısıyla yaşıyor. Öyle bir acı ki bu, Kürt’ün dirisinden sonra, ölüsünü bile rahat bırakmayan zalimliğin, devlet katında hoş görülmesiyle katmerlenen; derin, derin olduğu kadar dilsiz, dilsiz olduğu kadar da sahipsiz hali…

Aysel Tuğluk o gün cezaevine döndü; tüm hapishane, cümle kapılar, parmaklıklar üzerine kapandı; dünyası karardıkça karardı. Ölü bir Kürt’e iki karış toprağı dahi çok gören ırkçı nefretin acısını bir türlü kabullenemedi, dindiremedi. Yaşadığı derin acı onu, dilsizleştirdiği kadar hafızasızlaştırdı.

O bir Demans hastası artık; giderek ağır Alzheimer’a dönüşüyor. Belki de, tüm topluma sirayet eden bu ağır lekeye belleğini kapanmak, üstesinden gelemediği acıyı unutmak istiyor…    

*  *  *

Peki, sadece Gültan Kışanak, Aysel Tuğluk mu?

Çoğu Kürt olan HDP’li kadın siyasetçi de benzer durumda. Hepsi, adeta üzerlerine ateşten bir gömleği giymişler. Geride eşlerini, işlerini, çocuklarını bırakmış zindanlarda ömür tüketmekteler.

1935’te kadınların siyaset sahnesine çıkmasından sonra, 1960 darbecilerinin tutukladığı 7 DP’li kadın vekili saymazsak en çok çile çeken, bedel ödeyen; en çok gadre uğrayan Kürt kadın siyasetçileri olmuştur. Onlar ki yürüttükleri kadın siyasetiyle birlikte 2007’lere kadar %1’lerde seyreden meclisteki kadın vekil oranını %17,1’lere taşımışlardır.

İyi ama karşılığı ne oldu bunun?

Karşılığı hiç kuşku yok, daha çok acı oldu elbette; yerinden yurdundan edilmek oldu, çoluğundan çocuğundan ayrılmak oldu; sürgün oldu, dert oldu, hapis oldu. Hem de öyle beribenzer bir hapis değil. Ömürlerinin en güzel yıllarını zindanlarda tüketti bu insanlar.

1994’te TBMM kapısında tutuklanan 7 vekilden biri kadındı. Leyla Zana ’ya, kürsüde ana dilinde konuştuğunda, et-tırnak hoşgörüsünü gösteremedik. Bir tek linç edilmediği kaldı. Sonraki yıllarda da Kürt kadın siyasetçileri benzer nefretin kurbanları olmaktan kurtulamadılar. Bağımsız ya da HDP üyesi 18 kadın milletvekili tutuklandı; cezaevine girdi, çıktı; söyledikleri her sözcük, kurdukları her cümle, attıkları her adım aleyhlerine delil olarak kullanıldı. Haklarında üst üste yüzlerce davalar açıldı, açılmaya devam ediyor.

Onlarsa, yaralarına tuz basmayı yeğlediler. Mayınlarla dolu siyaset yolundan ayrılmadılar, üzerlerindeki ateşten gömleği çıkarmadılar. 

*  *  *

Hâlbuki ne insan öldürmüş, ne cana kıymışlardı.

Hiçbiri katil değildi, ellerine silah almadılar.

Uyuşturucu kullanmaktan, kokain kaçırmaktan; hırsızlıktan, rüşvetten, mala çökmekten hapis yatmadılar.

Mafya ve çek senet işlerine bulaşmadı; cezaevlerinden, kendilerine özel çıkarılan afla serbest kalmadılar.

Köylünün deresini kurutup üzerine HES yapmak mı?

İmar planlarıyla oynayıp şehirleri betona boğmak m?

Dağlara siyanür ekip ormanları tarumar etmek mi?

O taraklarda bezi yoktu hiçbirinin.

Sorarsan, sevdaları vardı, öyle diyorlardı.

Sadece insana dair miydi?

Değildi tabii!

Börtünün böceğin yaşadığı toprağa, toprakta büyüyen ağaca, ağaçta öten kuşa dairdi sevdaları.

Üzerinde yaşadıkları coğrafyada on yıllardır süren bir ateş vardı. O ateşi söndürmek için yollar aradılar. Söz kurdular, itiraz ettiler, soru sordular; yanıtlar aradılar. Onlara bu görevi halkları vermişti, yaptıkları her şey, bu görevi layıkıyla yerine getirmek içindi.

Belki kusurları da oldu, yanlışlar da yaptılar; öyle büyüktü ki acıları, heyecanlandıkları da oldu, yalpaladıkları, öfkelendikleri de…

Lâkin hiçbir zaman bir köpek kafesine kapatılmayı hak etmediler.

Ölülerinin, mezardan çıkartılarak kendi toprağından sürgün edilmesini hiç hak etmediler.

Milyonlarca seçmenin iradesinin yok sayılarak ömürlerinin, zindan zindan çürütülmesini ise hiç mi, hiç hak etmediler! 

*  *  *

İki binli yıllar…

Yeni bir yüzyıla girdiğimizde biraz umutluyduk kuşkusuz.

Dünyaca kutladığımız milenyumdaydık. Ay’ı bırakmış Mars’a, yıldızlara gidiyorduk. İçinden ışık hızıyla geçtiğimiz bu çağa isim vermekte bile zorlanıyorduk; bilgi çağı diyorduk; uzay çağı, robot çağı, sibernetik çağı…

Oysa öylesine uzağındaydık ki çağın!

Halâ diline kilit vurmakla meşguldük bir halkın. Ezgileri hep yabancı geliyordu bize; renklerini yasaklıyor, düğünlerini basıyor, partilerini kapatıyorduk... Kendi halkının şölenlerle meclise uğurladığı vekillerini, enselerinden tutup zindanlara atıyor, bununla övünüyorduk.

O bile yetmiyordu; ölülerini topraktan çıkartıp diyar diyar sürüyor, en yüksek devlet katından yetkililerle, tarihe utanç fotoğrafları bırakıyorduk.

Sahi kimdik biz?

Nereden geliyor, nereye gidiyorduk?

Son çağın lanetlileri miydik yoksa?

İnsanlığa bu kadar zulmü nasıl reva görüyorduk?

Tanrı bu kötülük fermanını ne zaman buyurmuştu bize?

Bu deli gömleğini hangi ara giymiştik üzerimize?

Bakın, tüm dünya durmuş, nasıl da utançla seyrediyor eserimizi.

Öyle bir günah çukuruna yuvarlandık ki; karanlık, dipsiz.

Bilmiyorum, tarih nasıl affedecek bizi?

        

Not: Yeni yılda Sayın Aysel Tuğluk’un, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Adli Tıp Kurumu’nun verdiği ‘cezaevinde kalamaz’ raporuna uygun şekilde ‘infaz ertelemesi’ yapılmak suretiyle serbest bırakılmasını umut eder, tüm okurlarıma kavgasız, savaşsız, incinmesiz, huzurlu bir yıl dilerim.

https://t24.com.tr/yazarlar/yusuf-nazim/tarih-nasil-affedecek-bizi,33643

Tohumdan toprağa çığlıklar

Yusuf Nazım
19 Aralık 2023

Telefondaki ses ağlamaklıydı.

“Mahvolduk biz” dedi, “mahvolduk!”

Şaşırmıştım. Doğrusu, bu denli acınası bir tepki beklemiyordum.

“Biz ne yaparız o zaman?” diye devam etti, “Abi biz yandık, öldük! Bunca hayvana nasıl bakacağız, çoluk çocuk ne yiyip ne içeceğiz?”

Sırtına bir hançer saplanmış, canı yanmış, güçlükle nefes alıyor gibiydi…

*  *  *

Yazları iki yıl kaldığım Seferihisar’ın dağ köyü Gölcük’te geceleri penceresinden ışık sızan tek ev benimkiydi. Sabaha kadar çalışır, saat 04.00 civarında evin arkasındaki yoldan gelen çıngırak seslerine kulak verirdim. Koyunların, patırtılı ayak seslerine çobanın ıslıkları eşlik ederdi.

Çoban dediğim evli, üç çocuk babası komşumuz Mehmet’ti. Mehmet, anne babasıyla paylaştığı aynı evde yedi kişinin geçimini sağlamak için, ancak 20 hane kalmış köyde tutunmaya çalışıyordu. Bunun için koyun besliyor; hastalığıydı, salgınıydı, ilacıydı, suyuydu samanıydı uğraşıp duruyor; hayvanlarına çobanlık ediyor, geceleri dağlarda sürüsüyle koyun koyuna yatıyordu.

Onca çabanın karşılığı mı?

Köylü Mehmet, ithal etle rekabet edemezdi. Etini zararına satar, sütünü ise özel mandıracıya beş paraya kaptırırdı.

Evinin sofrasındaki lokma her geçen gün azalan Mehmet, hayat denilen bu kavganın yorgunuydu.

Sayıştay, belediyelerin köylüden ürün alımını durduruyor

Telefonda konuştuğum işte bu Mehmet’ti.

Sorduğum bir soru üzerine, Kooperatifin bu yaz sütün litresini 21 liradan aldığını, yılbaşından sonra 30-35 lira olmasını beklediklerini söylemişti. Bunun çok iyi bir fiyat olduğunu, pazardan kendi sütümüzü aynı fiyata alan bendeniz de çok iyi biliyordum.

Mehmet’in, yeni çıkan Sayıştay kararından haberinin olmadığını o an anladım. Ona, sırtına keskin bir bıçak gibi saplanacak o haberi vermek maalesef bana düşmüştü. Sayıştay, İzmir Büyük Şehir Belediyesi’nin, kooperatifler aracılığıyla köylüden, diğer ürünlerin yanı sıra süt alımını da rekabete aykırı bularak durdurulmasını istemişti!

“Abi biz mahvolduk!” diyen Mehmet’in telefondaki sesi kısılmış, soluğu kesilmiş, ağzı kurumuştu.

“Biz öldük, biz yandık, biz mahvolduk…”

Başka Bir Tarım Mümkün mü?

2014 yılında yerleştiğim Seferihisar’da, o dönemki Belediye Başkanı Tunç Soyer’in başlattığı yerli tohumları destekleme projesini bir panelde dinlemiş, Karakılçık buğdayının Gödence köyünden başlayan hikâyesini bir avuç tohum adlı yazımda anlatmıştım.

2006 yılında yerli tohum ticaretini yasaklayan kanuna karşı, tohum bankası kuran, yerli tohum ve fidanlarla ilgili takas şenlikleri düzenleyen belediye, 2019’dan itibaren projeyi ileri bir aşamaya dönüştürür. Başka Bir Tarım Mümkün diyerek, kurulan Tarımsal Kooperatifleri aracılığıyla köylünün ürününü ederi fiyatlardan almaya başlar.

Sadece Gölcük’ün sütünü mü?

Değil tabii. Diğer pek çok köyün etini, sütünü, zeytinini, çiçeğini, fidanını, lavantasını…

Bu yeni süreçle birlikte küçük üretici, ürününü emeğinin karşılığını alarak satar. Elinde kalan ise kooperatife verir, zarar etmez. Paketleyemediği, işleyemediği mahsulünü kalkınma kooperatifinin kurduğu işletmelerde değerlendirir.

Böylece köylü üretir, üyesi olduğu kooperatife satar, İzmir Büyük Şehir Belediyesi de bu kooperatiflerden satın alarak il ve ilçe belediyelerinde, diğer kamu kurumlarında, okullarda tüketime sunar.

Bunlardan, Süt Kuzusu adı verilen projeyle paketleyip markalaştırdığı sütleri İzmir’deki 0-5 yaş arası çocuklara ücretsiz olarak dağıtır.

Köylünün benzine renk gelir, toprağına tutunmak için umutlanır. Zamanla kooperatiflerin sayısı çoğalır, 120’ye çıkar.

Köylüler, Başka Bir Tarımın Mümkün olduğunu yaşayarak görürler.

Büyükşehir Belediyesi, ihtiyaç duyduğu ürünleri köylülerin kurduğu bu kooperatiflerden sağlamayı ilke edinir. Öyle ki; 2015-2018 arası 15 kooperatiften alım yapılırken bu sayı 2018-2023 yılları arasında, 72’si İzmir’de, 26’sı diğer illerde olmak üzere 98 kooperatife yükselir.

Çiftçiliği bırakmanın eşiğine gelmiş olan köylünün yüzü gülmeye başlamıştır.

2023’de, Toprak Mahsulleri Ofisi’nin 8,25 TL alım fiyatı açıkladığı Karakılçık buğdayını, Büyükşehir Belediye Şirketi olan İztarım 16 TL’ye köylüden alır.

Örneğin hayvancılık memleketi Ardahan’ın köylerinde özel mandıraların 10 ila 16 TL’ye aldığı sütü, İzmir’deki kooperatifler üreticiden 21 TL’ye satın almaktadır.

Zeytin üreticisi, her 100 litre zeytinyağının sıkım bedeli için özel fabrikalara 12-20 litre yağ verdiği günlerden, kooperatif işletmelere, %8 karşılığında sıkım yaptırdığı günlere gelmiştir.

Aynı kooperatif destekleri koyun, keçi, çiçek, fidan, mandalina, domates, üzüm gibi pek çok üründe de gerçekleşir.

İzmir Büyükşehir Belediyesi, tüm çiçek ve fidan alımlarını, fahiş fiyatlara, ne idüğü belirsiz şirketlerden değil, bu kooperatiflerden yapar.

12 Eylül darbesi sonrasında, tarımda sübvansiyonların azaltılarak ülke tarımı ile hayvancılığının baltalandığı Özallı yıllardan sonra ilk kez, İzmir’in köylerinde Başka Bir Tarım’ın meyveleri yetişmeye başlamıştır.

İşte bu kooperatifler aracılığıyla, tarım ve hayvancılığın bir büyük şehir belediyesi tarafından desteklenmesiyle alınan meyvelerdir bunlar.

Serbest rekabetin kirli çarklarına girmeksizin köylüden aracısız alınan ürünlerin bir kısmı da, Halkın Bakkalı, Halkın Marketi, Halkın Kasabı gibi market ağlarda GDO’suz ve sağlıklı bir şekilde İzmir genelinde tüketiciyle buluşur.

Kooperatif örgütlenmesi giderek gelişmektedir. İzmir’deki 70 kooperatifin ortalama üye sayısı 125’tir. Bunların dışında 2000 ortaklı, erken başarıyı yakalamış birkaç kooperatif de mevcuttur.

Anadolu’dan yükselen çığlıklar

Bu yazıyı kaleme alırken İzmir’den Manisa’ya; Manisa’dan Ardahan’a, Hanak’a; oradan Diyarbakır’a ve Bingöl’e birçok yeri aradım; küçük üreticilerle, muhtarlarla görüştüm.

Mehmet’in çığlığını arayıp görüştüğüm tüm köylülerden işittim.

Bu çığlık, sadece köylü Mehmet’ten değil, Anadolu’nun her köşesinde, tohumdan toprağa yükselen çığlıklardı.       

Sayıştay, belediyenin ihalesiz olarak köylü kooperatiflerinden mal alamayacağına hükmetmişti.

Yasa açıktı; 24 Ocak 1980 kararlarıyla IMF/Dünya Bankası politikaları uygulanmaya başlanmıştı. 12 Eylül darbesi sonrasında Turgut Özal dönemiyle birlikte tarım ve hayvancılık gözden çıkarılmış, ardından 2003 yılında AKP iktidarının Kamu İhale Kanunu’na getirdiği istisnalarla, belediyelerin üreticiden kooperatifler aracılığıyla işlenmiş ürün alımı yasaklanmıştı.

İsteniyordu ki üretici tarladaki ürününü, hiçbir katma değer ilave etmeksizin yok pahasına satsın.

İsteniyordu ki köylü aracının, tüccarın, tefecinin insafına kalsın.

İsteniyordu ki, köylünün rekabet gücü zayıflasın, ülke büyük çaplı tarım ve hayvansal ürün ithalatçılarına mahkûm olsun.

İsteniyordu ki yerli tohumların bile yasaklandığı bu ülkede Başka Bir Tarım Mümkün olmasın!     

https://t24.com.tr/yazarlar/yusuf-nazim/tohumdan-topraga-cigliklar,42772